Ο Τυρίνος ζει όλη του τη ζωή σε έναν σκοτεινό υπόνομο. Είναι πολύ φτωχός, όπως σχεδόν όλα τα ποντίκια. Αποφασίζει, λοιπόν, να παρανομήσει. Ώσπου μια νύχτα όλα αλλάζουν… Ο Τυρίνος θα ζήσει μια απίθανη περιπέτεια και θα συνειδητοποιήσει ότι έχει μια εκπληκτική σούπερ δύναμη! Μπορεί να κάνει αυτό που φοβάται. Τελικά έγινε ληστής; Τι ρόλο έπαιξε ο Ιππότης της Στρογγυλής Γραβιέρας; Κατάφερε ο Τυρίνος, ένα τοσοδά ποντικάκι, να σώσει ένα αλυσοδεμένο λιοντάρι, αλλά και να μεταφέρει το φως στον σκοτεινό υπόνομο; Το Τaλκ συνάντησε τον Νικόλα Σμυρνάκη, συγγραφέα, δημιουργό της φιλοσοφίας του Ανθρώπου στο ΝηΣί (IslandofMan Philosophy), ιδρυτή του IslandofMan Academy και συγγραφέα του Τυρίνου, του κλέφτη των φόβων (Εκδόσεις Διόπτρα) και του ζήτησε απαντήσεις σε αυτά, αλλά και σε κάμποσα άλλα ερωτήματα!
Τυρίνος, ο κλέφτης των φόβων, το νέο παιδικό βιβλίο σας. Πώς γεννήθηκε στο μυαλό σας ο ήρωάς σας, πώς τον ονοματίσατε και γιατί επιλέξατε να είναι ποντικάκι;
Ο Τυρίνος είναι ένας αντιήρωας. Ένα ποντίκι που ζει μέσα στη φτώχεια και στο σκοτάδι. Όπως τόσοι άνθρωποι. Αγαπώ αυτούς τους τύπους. Ο Τυρίνος ονειρεύεται να κλέψει την Τυράπεζα και να βάλει τέλος στην αδικία του υπονόμου. Ένας υπόνομος που έχει κατακλυστεί από Τυρέμπορες και Τυραπεζίτες. Όλοι δεν κρύβουμε έναν Τυρίνο μέσα μας; Από την άλλη, τα τρωκτικά δεν τα συμπαθούμε πολύ. Ούτε τον εαυτό μας συμπαθούμε πολύ κάποιες φορές. Όταν, όμως, ο καταπιεσμένος μας εαυτός αποφασίσει να βγει στο φως, όπως έκανε ο Τυρίνος, τίποτα δεν μπορεί να μας σταματήσει.
Ο Τυρίνος ξεκινάει με τη σκέψη να ληστέψει. Όμως, όχι λόγω κακίας, αλλά ανάγκης. Μπορεί, κατά τη γνώμη σας, ένα παιδί να κατανοήσει μια κοινωνική αδικία και να προσπαθήσει να την ανατρέψει τίμια, χωρίς να μπει στον πειρασμό να παρανομήσει; Γιατί, μεταξύ μας, πολλές παραβατικές συμπεριφορές πηγάζουν από κοινωνικές αδικίες για τις οποίες κανείς δεν κάνει απολύτως τίποτα.
Όταν αφηγούμαι την ιστορία στα παιδιά, κατά τη διάρκεια των επισκέψεών μου στα σχολεία, μια από τις πρώτες μου ερωτήσεις είναι η εξής: «Παιδιά, ήταν καλό που ήθελε να κλέψει την Τυράπεζα;». Δεν έχω λάβει ποτέ θετική απάντηση. Όλα τα παιδιά αναφωνούν «όχι». Αλλά και πάλι. Αν δεν αναδείξουμε την αδικία, πώς θα την αντιληφθούν τα παιδιά όταν τη συναντήσουν εκεί έξω;
Στο παραμύθι αναδεικνύεται η εσωτερική πάλη του ήρωα και διαφαίνεται ξεκάθαρα η αρχική λάθος επιλογή του να κλέψει την Τυράπεζα. Τα λάθη είναι μέσα στη ζωή. Αναδεικνύεται, όμως, και η απόφασή του να διορθώσει το λάθος και να αποκαταστήσει την αδικία με άλλο τρόπο. Αξιοποιώντας το φως κι όχι το σκοτάδι.
Προγραμματιστήκαμε από παιδιά να μην κάνουμε λάθος. Νομίζουμε πως κάθε λάθος είναι λάθος. Κι αυτό είναι λάθος. Στην ίδια λογική, μας μεγάλωσαν για να μην αποτύχουμε. Και για να μην αποτύχουμε προσπάθησαν να βγάλουν από τον δρόμο μας τα εμπόδια, τα λάθη. Ξέχασαν να μας πουν ότι δεν υπάρχει δρόμος χωρίς εμπόδια, άφιξη σε προορισμό, χωρίς να έχουν προηγηθεί λάθη.
Πάμε τώρα στον φόβο, τον βασικό άξονα γύρω από τον οποίο κινείται το βιβλίο σας, ένα συναίσθημα που συνήθως μπλοκάρει τους πάντες: μικρούς και μεγάλους. Τι σημαίνει για εσάς φόβος; Πώς θα τον ορίζατε;
Ο φόβος είναι ένα ευεργετικό συναίσθημα, καθώς μας κρατάει στη ζωή. Συνδέεται με το ένστικτο επιβίωσης. Μέχρι ένα σημείο μάς προστατεύει. Από εκεί και πέρα, μας παγώνει. Μας κρατάει μακριά από όλα εκείνα που έχουν αξία στη ζωή.
Ο Τυρίνος συνειδητοποίησε ότι έχει μια εκπληκτική σούπερ δύναμη, μια δύναμη που μπορούν να αποκτήσουν όλα τα παιδιά. Όχι, δεν πέταξε ούτε έριχνε λέιζερ με τα μάτια. Κατάλαβε ότι μπορεί να κάνει αυτό που φοβάται. Ήθελα να δημιουργήσω έναν ανθρώπινο (αν και ζωάκι) σούπερ ήρωα με τον οποίο τα παιδιά να μπορούν να συνδεθούν. Στόχος της ιστορίας είναι να βοηθήσει τους μικρούς μας φίλους να απενοχοποιήσουν το συναίσθημα του φόβου και να τα προτρέψει να τον μεταμορφώσουν σε φίλο.
Θεωρείτε ότι ένας άνθρωπος που έχει «εκπαιδευτεί» από μικρός στην αντιμετώπιση των φόβων του θα τους αντιμετωπίσει καλύτερα και ως ενήλικος; Κι ένας ενήλικος που δεν έχει μάθει να μην φοβάται, που μένει πίσω στη ζωή του εξαιτίας των φόβων του, έχει ελπίδες να αλλάξει;
Εννοείται πως το πιστεύω. Βαθιά. Ο λόγος που ασχολούμαι με τα παιδιά είναι αυτός ακριβώς. Γιατί θέλω να τους πω όλα εκείνα που δεν έμαθα εγώ ποτέ στο σχολείο. Γι’ αυτό και το παραμύθι συνοδεύεται από το ομώνυμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, μέρος μιας σειράς προγραμμάτων με εκπαιδευτικές πρακτικές, δραστηριότητες, ασκήσεις και τεχνικές που έχουν στόχο να βοηθήσουν τα παιδιά να έρθουν από νωρίς σε επαφή με έννοιες και ιδέες όπως: Σκοπός ζωής, φόβος, αγάπη, σχέσεις, συναισθήματα, αλήθεια, αυθεντικότητα, ευτυχία, στόχοι, επιτυχία, σκέψεις, ιδανικός εαυτός και τόσες άλλες. Έννοιες που αν τις είχαμε μάθει στο σχολείο η ζωή μας θα ήταν ολότελα διαφορετική.
Σε ό,τι αφορά τους ενήλικους, σίγουρα καθώς μεγαλώνουμε η αλλαγή είναι πιο δύσκολη, είναι όμως εφικτή. Ο Τυρίνος κάποια στιγμή συνειδητοποιεί ότι δεν μπορούμε να επιλέξουμε αν θα φοβόμαστε ή όχι, μπορούμε όμως να επιλέξουμε αν θα κάνουμε αυτό που φοβόμαστε, παρόλο που φοβόμαστε. Και όταν αυτό συμβαίνει, ο φόβος καταλαγιάζει. Κάθε φορά που φοβόμαστε, εξασκούμαστε να μη φοβόμαστε κάνοντας αυτό που φοβόμαστε.
Χρησιμοποιείτε το τσίρκο ως μεταφορά, για να αντιπαραβάλετε από τη μια την ελευθερία (με φτώχεια) κι από την άλλη τη φυλακή (με πλούτο) και εν τέλει να μας υπενθυμίσετε την εσωτερική μας δύναμη: Να κλέψουμε τους φόβους μας, μια πράξη διόλου παράνομη. Πώς είχατε την ιδέα για αυτή την αλληγορία; Και γιατί φέρατε τον μικροσκοπικό Τυρίνο κοντά σε ένα λιοντάρι, με βαρύ, μάλιστα όνομα, τον Λέοντα Τολστόι;
Το τσίρκο πράγματι συμβολίζει τον πλούτο, δηλαδή το άφθονο φαγητό. Το τίμημα, όμως, είναι βαρύ. Η καταπίεση, η ανελευθερία. Το Λιοντάρι κάποια στιγμή ευχαριστεί τον Τυρίνο που έκλεψε τον φόβο από μέσα του. Που τον βοήθησε, δηλαδή, να τον βγάλει έξω και να τον κοιτάξει κατάματα. Τότε συνειδητοποίησε ότι ο φόβος του δεν είναι και τόσο κακός. Μάλιστα έγιναν και φίλοι. Με άλλα λόγια, αν δεν φοβόταν το δυνατό λιοντάρι, δεν θα ξέφευγαν ποτέ από το τσίρκο. Να πώς ο φόβος μπορεί να γίνει φίλος.
Μπορεί ένα τοσοδά μικροσκοπικό ζωάκι να βοηθήσει ένα τεράστιο λιοντάρι; Είναι μόνο η σωματική δύναμη που έχει τελικά αξία; Αυτές οι ερωτήσεις απαντώνται μέσα από την επιλογή των ηρώων και την εξέλιξη της ιστορίας.
Σε ό,τι αφορά το όνομα του Λιονταριού. «Πώς να ονομάσω το Λιοντάρι;» ρώτησα κάποια στιγμή την Εύα. «Λέων», μου λέει. «Λέων τι;» «Λέων Τολστόι», είπε με φυσικότητα. Γελάσαμε και οι δύο και κάπου εκεί τελείωσε η διανομή των ονομάτων.
Στο παραμύθι μοιάζει σχετικά εύκολο, και μάλιστα εξηγείτε, ορθώς, στα παιδιά πως ο φόβος μπορεί να λειτουργήσει και βοηθητικά στη ζωή μας και όχι μόνο ανασταλτικά, αν σταματήσουμε να τον ενοχοποιούμε. Όμως, στην πράξη, δεν είναι όλα τόσο ρόδινα. Αρκούν τα παραμύθια για να αλλάξουμε στάση ζωής; Τι άλλο θα μας προτείνατε;
Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί είναι σημαντικό να ενημερωθούν. Η γνώση εδώ πραγματικά αλλάζει ζωές. Οι δικές μας πράξεις, απραξίες, κουβέντες, επηρεάζουν το συναίσθημα, το τραύμα, την προσωπικότητα του παιδιού. Ο κόσμος θα αλλάξει από τα παιδιά, αν πρώτα εμείς τους δώσουμε τα σωστά ερεθίσματα. Και για να το κάνουμε αυτό, πρέπει να έχουμε τη γνώση.
Όχι να μεταφέρουμε στείρα γνώση, αλλά να ξέρουμε με ποιον τρόπο θα τα προβληματίσουμε, θα τα βοηθήσουμε να αναπτύξουν κριτική σκέψη, θα τους δώσουμε ερεθίσματα, θα φυτέψουμε σπόρους στην καρδιά και στο μυαλό τους.
Είναι σημαντικό επίσης να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες τους με ενσυναίσθηση κι όχι με παρωχημένες τιμωρητικές (συχνά κακοποιητικές) συμπεριφορές. Πρέπει να βρούμε τρόπο να παίξουμε ανάποδα την κασέτα της δικής μας παιδικής ηλικίας. Και η γνώση, θα το ξαναπώ, βοηθάει σε υπέρμετρο βαθμό.
Γι’ αυτό και τα τελευταία χρόνια προσαρμόζουμε τη φιλοσοφία του Ανθρώπου στο ΝηΣί στα παιδιά, σε συνεργασία με επιστημονικούς συμβούλους, ψυχολόγους και ψυχοθεραπευτές. Γι’ αυτό επίσης και τα προγράμματά μας δεν απευθύνονται μόνο στους μικρούς μας φίλους, αλλά και σε γονείς και εκπαιδευτικούς.
Θυμίστε μας τι είναι γενναιότητα! Γιατί την ορίζετε πολύ όμορφα μέσα στο βιβλίο…
Γενναίος δεν είναι αυτός που δεν φοβάται. Γενναίος είναι εκείνος που κάνει αυτό που φοβάται, παρόλο που φοβάται. Αυτός που δεν φοβάται είναι ένας τρελός, κατά τύχη γενναίος. Όταν ρωτάω τα παιδιά «Εσείς φοβάστε;», αρκετά μου λένε «Όχι». Φοβούνται να παραδεχτούν ότι φοβούνται.
Συνειδητά εκεί λειτουργώ και λίγο σαν προβοκάτορας. «Παιδιά, την επόμενη φορά που θα έρθει ένας μεγάλος και θα σας πει “Τι φοβάσαι, βρε; ” ή “Μη φοβάσαι”, πείτε του “Είναι εντάξει να φοβάμαι. Δεν είναι κακό. Έχω όμως μάθει από τον Τυρίνο να κάνω τον φόβο φίλο μου”». Εκείνος που κάνει τον φόβο φίλο του είναι γενναίος. Και για να συμβεί αυτό, πρέπει πρώτα να κλέψουμε τον φόβο από μέσα μας, δηλαδή να τον βγάλουμε έξω και να τον αντιμετωπίσουμε κατά πρόσωπο.
Θα κλείσω με την τελευταία εικόνα του βιβλίου, κάνοντας και μια αναφορά στην εξαιρετική εικονογράφηση της Ναταλίας Καπατσούλια. Τι λέτε; Τα κατάφερε ο Τυρίνος να μεταφέρει όσα βίωσε και έμαθε στους συμπολίτες του; Μπόρεσε να τους φροντίσει και να φροντίσει, βέβαια, και τον εαυτό του; Σκέφτεστε ίσως να μας αφηγηθείτε το μετά σε μια συνέχεια του παραμυθιού;
Έχει ενδιαφέρον πώς δημιουργήθηκε η τελευταία σελίδα. Το παραμύθι κυκλοφόρησε τον Απρίλη του 2022. Τον Μάρτη του 2020, δύο χρόνια πριν δηλαδή, έκανα την ηχογράφηση της πρώτης εκδοχής του για τον μεγάλο μου γιο, τον Γρηγόρη. Τότε ήταν οκτώ χρονών. Λέω για τον Γρηγόρη, γιατί πίστευα ότι ο Αλκίνοος ήταν πολύ μικρός για να το ακούει. Μόλις δύο χρονών ήταν τότε. Κι όμως, ειδικά στο αυτοκίνητο, και οι δύο άκουσαν την ιστορία αυτή κυριολεκτικά εκατοντάδες φορές και μάλιστα με προσήλωση που με εξέπληττε κάθε φορά. Ειδικά ο Αλκίνοος δεν το χόρταινε.
Όταν ακουγόταν ο Τυρίνος, βιώναμε μια σπάνια σιωπή. Δεν κατάλαβα ποτέ αν αυτό συνέβαινε γιατί έβρισκαν πολύ ενδιαφέρουσα την ιστορία ή γιατί άκουγαν το παραμύθι του μπαμπά τους από τη φωνή του μπαμπά τους. Ηχογράφησα, λοιπόν, τον Τυρίνο στο κινητό μου πρόχειρα με τον Γρηγόρη δίπλα μου, ο οποίος ακούγεται προς το τέλος ειδικά να μιλά. Μάλιστα, μου κάνει κάποιες παρατηρήσεις οι οποίες επηρέασαν καταλυτικά τη μορφή του παραμυθιού. Ουσιαστικά μου υπέδειξε την τελευταία σελίδα του.
Πήρα, λοιπόν, τηλέφωνο τη Ναταλία, της οποίας την εικονογράφηση λάτρεψα από την πρώτη στιγμή, και της το είπα. Εδώ πρέπει να σας εκμυστηρευτώ ότι η Ναταλία ήταν επιλογή μου εξαρχής. Και εμένα και της αγαπημένης μου Διόπτρας. Πραγματικά έδωσε πνοή στις λέξεις. «Ναταλία, ο γιος μου έχει μια ιδέα για το πώς να τελειώσει το παραμύθι. Θα είναι μονάχα μια εικόνα, χωρίς λέξεις. Τι λες;» Η Ναταλία ενθουσιάστηκε. Έτσι και προέκυψε η τελευταία σελίδα. Αφήνει τη δημιουργική σκέψη των παιδιών να καλπάσει. Ουσιαστικά εκείνα φαντάζονται πώς τελείωσε η ιστορία.
Μια και μιλάμε για την ηχογράφηση, να πω εδώ πως η έντυπη μορφή του Τυρίνου περιέχει QR code που οδηγεί στην αφήγηση από εμένα. Περιέχει, επίσης, αποσπάσματα από αυτή την παλαιότερη ηχογράφηση με τον οκτάχρονο τότε γιο μου Γρηγόρη. Ουσιαστικά, τα παιδιά θα τον ακούσουν να μου υπαγορεύει το τέλος του παραμυθιού.
Σε ό,τι αφορά τη συνέχεια της ιστορίας… Δεν είναι κάτι που εξαρτάται από εμένα, αλλά από τον Τυρίνο. Αν αποφασίσει να συνεχίσει τις περιπέτειές του, εγώ θα τον ακολουθήσω.
Δείτε το άρθρο εδώ.
